NARZĄDY I PODPORY RUCHU

Kręgosłup

Kręgosłup (Columna vertebralis) stanowi główną podstawę szkieletu. Z nim połączone są czaszka i kończyny. Kręgosłup składa się z 33 lub 34 kręgów. Odróżniamy w nim: 7 kręgów szyjnych, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów lędźwiowych, 5 kręgów krzyżowych, u dorosłych zrośniętych w jedną kość i 4 a czasami i 5 kręgów ogonowych, bardzo słabo rozwiniętych szczątkowy organ człowieka. Dorosły człowiek ma 24 kręgi niezrośnięte ze sobą, kość krzyżową i ogonową, tak więc kręgosłup jego składa się z 26 kości.

W typowym kręgu (vertebra) znajduje się część grubsza - trzon i połączony z nim łuk. Od łuku odchodzą: ku tyłowi wyrostek ościsty, na boki dwa wyrostki poprzeczne (do tych wyrostków przyczepiają się mięśnie), ku górze i ku dołowi po dwa wyrostki stawowe z lewej i prawej strony łuku (tworzące połączenie stawowe kręgów). Trzon i łuk otaczają otwór wewnątrzkręgowy.

W kręgosłupie kręgi ułożone są w ten sposób, że otwory wewnątrzkręgowe, leżąc jedne nad drugimi, tworzą zamknięty kanał rdzeniowy, w którym mieści się rdzeń pacierzowy. Dzięki temu rdzeń pacierzowy, składający się z bardzo delikatnej tkanki, jest zabezpieczony przed urazami. Łuk w tym miejscu, gdzie odchodzi od trzonu, posiada z góry i dołu wyszczerbienia.

Oglądając kręgosłup z boku widzimy, że górna i dolna szczerba w łukach kręgów sąsiednich, stykając się ze sobą tworzą otwór międzykręgowy. W ten sposób po stronie lewej i prawej kręgosłupa wytwarza się szereg otworów międzykręgowych, przez które wychodzą nerwy rdzeniowe z rdzenia pacierzowego.

Kręgosłup noworodka jest prawie prosty, kręgosłup ludzi dorosłych jest wygięty ku przodowi w okolicy szyjowej i brzusznej (takie wygięcie kręgosłupa zwie się lordosis), a w okolicy piersiowej, krzyżowej i ogonowej - ku tyłowi (takie wygięcie kręgosłupa nazywa się kyphosis). Dzięki tym wygięciom kręgosłup ma właściwości sprężyny, toteż gwałtowne wstrząśnienia przy poruszaniu się i skakaniu są osłabione. W niektórych chorobach rozwija się skrzywienie boczne kręgosłupa - scoliosis.

Kręgi są połączone ze sobą za pomocą chrząstek, które też osłabiają wstrząśnienia przy skakaniu i gwałtownych ruchach, tak jak bufory wagonów. Między łukami kręgów i ich wyrostkami ościstymi znajdują się mocne więzadła (ligamenta). Więzadło łączące wyrostki ościste kręgów karkowych zwie się więzadłem szyjowym. Po przedniej stronie kręgosłupa przebiega długie więzadło, które łącznie z innymi więzadłami kręgosłupa nie pozwala mu wyginać się do dołu i na boki.

Pierwszy i drugi kręg karkowy posiadają osobliwe właściwości. Pierwszy kręg karkowy, zwany kręgiem szczytowym (atlas), zamiast wyrostków stawowych ma powierzchnie stawowe. Na górnych powierzchniach stawowych tego kręgu opierają się wyrostki kości potylicowej, znajdujące się po obu stronach otworu potylicowego, dzięki czemu możemy pochylać głowę ("kiwać głową"). Dwie dolne powierzchnie stawowe kręgu szczytowego, mające kształt jamek, oparte są na II kręgu karkowym, zwanym kręgiem obrotowym (epistropheus), który posiada specjalny wyrostek - sworzeń. Kręg szczytowy jest osadzony na sworzniu i dzięki temu kręg ten może się obracać wraz z czaszką, z którą jest mocno połączony.

Kręgi piersiowe odróżniają się tym, że na ich trzonach znajdują się niewielkie jamki, miejsca połączenia żeber z kręgosłupem.

W miejscu, w którym kręg lędźwiowy łączy się z kością krzyżową, kość krzyżowa tworzy skierowany ku przodowi wzgórek - proraontorium.

Kręgi karkowe wytrzymują tylko ciężar głowy, a inne kręgi tym większe ciężary, im niżej ułożone są w kręgosłupie. Dlatego kręgi piersiowe są bardziej masywne niż karkowe, lędźwiowe jeszcze bardziej masywne, a kręgi krzyżowe zrastają się w jedną mocną kość - kość krzyżową (sacrum), mającą kształt klina, którego wierzchołek zwrócony jest ku dołowi. Kość ogonowa stanowi szczątkowy szkielet ogona, który posiadali przodkowie człowieka.